Salomo Jan (1624–1683), rabin, hebraista, konwertyta na luteranizm, profesor w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku. Ur. w Poznaniu w rodzinie żydowskiej ze starego rodu Perez. Ojciec w drukowanym zaproszeniu na pogrzeb S-na (Gdańsk 1683) określony został jako «Simon Josephowicz Johanna», matka zaś jako «Rachel».
S. kształcony był od wczesnej młodości na rabina, dzięki czemu poznał dobrze język hebrajski, a także rabiniczne metody odczytywania oraz interpretowania Starego Testamentu. Zawodowo zajmował się operacjami finansowymi. Podczas pobytu w Gdańsku w r. 1652 został osadzony w więzieniu za niewywiązanie się z poręki wobec tamtejszych kupców żydowskich. W czasie odbywania kary poznał bliżej gdańszczanina Jerzego Dornego i za jego pośrednictwem zwrócił się 2 X 1656 do Jana Botsacka, ortodoksyjnego teologa luterańskiego i zarazem proboszcza kościoła Najśw. Panny Marii w Gdańsku, z prośbą o spotkanie i rozmowę na tematy religijne. Prośbę swą motywował narastającymi wątpliwościami wyznaniowymi. Botsack zgodził się na to i przeprowadził z S-nem w więzieniu siedem rozmów w okresie od 6 X do 31 X 1656. Rozmowy dotyczyły problemów judaizmu i chrystianizmu i były protokołowane. W toku rozmów S. coraz bardziej skłaniał się do wyznania luterańskiego. Na spotkaniu szóstym, w którym uczestniczyli świadkowie w osobach Chrystiana Omutha i wspomnianego już J. Dornego, S. ogłosił odejście od judaizmu i przyjęcie wyznania luterańskiego oraz wyraził gotowość nawracania swoich dawnych współwyznawców. Jednocześnie podpisał stosowne oświadczenie na ten temat w językach niemieckim i hebrajskim. Podczas ostatniego spotkania 31 X 1656 zdecydował się na przyjęcie chrztu, pod warunkiem wszakże wypuszczenia go z więzienia. Warunek ten został spełniony i chrzest odbył się 22 I 1657 w kościele Najśw. Marii Panny w Gdańsku. Zgodnie z przyjętymi podczas rozmów ustaleniami, złożone przez S-na wyznanie wiary zostało opublikowane drukiem w Gdańsku w r. 1656 w językach hebrajskim i niemieckim. Przejście S-na na wyznanie luterańskie stało się wydarzeniem głośnym też poza granicami Polski.
Po opuszczeniu więzienia S. zamieszkał w domu Chrystiana Rosteuschera, inspektora Gimnazjum Akademickiego i zarazem profesora prawa i historii. Tam poznał wiele osób z grona nauczycielskiego Gimnazjum Akademickiego, w tym rektora Jana Maukischa, który właśnie pracował nad nowym programem nauczania. Ocenili oni wysoko kwalifikacje S-na w zakresie hebraistyki i podjęli starania, aby powierzyć mu funkcję profesora języka hebrajskiego w Gimnazjum Akademickim. Rektor Maukisch poparł te starania, gdyż zgadzały się one z jego koncepcjami programowymi, przewidującymi m. in. szersze i głębsze nauczanie języka hebrajskiego, niezbędnego do poważniejszych studiów nad Pismem św. Propozycja ta uzyskała też akceptację Kolegium Szkolnego (Collegium Scholarchale) oraz stojącego na jego czele protoscholarchy Adriana von Linde. Wyrażano jednocześnie obawy, że S. będzie na swych zajęciach dydaktycznych sięgał do rabinicznej interpretacji Pisma św. i tym samym naruszy czystość teologiczną tego przedmiotu. Zarzucano mu też, że nie znał w dostatecznym stopniu łaciny i greki.
Podczas obchodzonej w sierpniu 1658 setnej rocznicy założenia Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, S. przygotował publiczny dyskurs w języku łacińskim o jubileuszach hebrajczyków (Discursus rabbinicus de Jubilaeis Hebraeorum); przedstawił go Krzysztof Pambius, wyróżniający się uczeń tej szkoły. Dyskurs ten został przyjęty bardzo życzliwie i rozwiał wszelkie wątpliwości co do kwalifikacji dydaktycznych oraz teologicznych S-na. Rektor Maukisch zrezygnował wówczas z prowadzenia lekcji języka hebrajskiego w Gimnazjum Akademickim, co dotąd zwyczajowo należało do obowiązków profesora teologii, i na stanowisko profesora języka hebrajskiego został powołany S. Uroczyste wprowadzenie na to stanowisko odbyło się 25 I 1659. Od tego dnia S. uczył języka hebrajskiego w Gimnazjum Akademickim aż do śmierci. Udzielał też prywatnych lekcji tego języka, propagując je w drukowanych zaproszeniach.
Zajęcia z języka hebrajskiego prowadził S. na bardzo wysokim poziomie, zyskując uznanie władz szkolnych i uczniów. Program zajęć był umieszczany w drukowanym programie studiów w Gimnazjum Akademickim i przewidywał nauczanie języka hebrajskiego wraz z gramatyką i czytaniem oraz interpretowaniem Pisma św. Podstawą nauczania miał być podręcznik W. Schickarda „Horologium hebraicum”. Uczniowie S-na występowali z publicznymi oracjami w języku hebrajskim, które były zapowiadane drukowanymi zaproszeniami. Dla potrzeb dydaktycznych S. opracował i wydał w Gdańsku podręczniki do nauki języka hebrajskiego: Der hebräischen Sprachen Fürtreffligkeit und grosser Nutzen (Gd. 1667), Drey Blumen welche aus dem orientalischen Garten genommen und zu unserer Lufft gewehnet worden… (Gd. 1675). Ponadto S. zajmował się problematyką teologiczną i opublikował z tego zakresu m. in. rozprawę wymierzoną przeciwko poglądom Saadii Gaona, przedstawiciela judaizmu talmudyczno-rabinicznego (Die zertheilte Finsterniss oder Widerlegung des Buches R. Saadjah Gaon, Gd. 1681), komentarze do hebrajskiego tekstu Pisma św. (Triginta Septem demonstrationes, quibus apodictice evincitur Jesum Christum verum et aeternum cum Patre et Spiritu Sancto Deum esse ante secuta in V. Testamento quoque agnitum cultumque…, Frankfurt 1660, Der in Seegen verwandelte Fluch, ex Es. 44 v. 3–5, Gd. 1679), a także pisma polemiczne zwalczające judaizm (Confessio fidei Christianae, Gd. 1656). Rozprawy teologiczne S-na były poddawane przed opublikowaniem osądowi gdańskich duchownych luterańskich. Podobnie jak inni nauczyciele Gimnazjum Akademickiego pisał on też teksty okolicznościowe, związane z imieninami i pogrzebami osobistości gdańskich.
Na wiosnę 1683 S. zachorował, 28 IV t. r. został dotknięty paraliżem, utratą mowy i pamięci, po krótkiej poprawie zdrowia zmarł w Gdańsku 1 VII 1683, pogrzeb odbył się 7 VII z udziałem profesorów i młodzieży Gimnazjum Akademickiego. Pochowany został w kościele Św. Trójcy, a kazanie pogrzebowe wygłosił Salomon Möller, proboszcz kościoła św. Jana.
S. był żonaty z córką rabina, z którą miał czworo dzieci. Żona, która pozostała przy judaizmie, zmarła w r. 1676.
Estreicher; Historia Nauki Pol., VI; Jocher Ch. G., Allgemeines Gelehrten-Lexicon, Leipzig 1751 IV 78; Praetorius E., Athenae Gedanenses, Lipsiae 1713 s. 118–20; tenże, Danziger Lehrer Gedächtniss…, Danzig 1760 s. 77; – Hirsch T., Geschichte des academischen Gymnasiums in Danzig, Danzig 1837 s. 39, 64; Reychman J., Katedra języków orientalnych Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, w: Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, W. 1966 III 92; – B. PAN w Gd.: sygn. Od 17393 8° adl. 39 (drukowane zaproszenie rektora J. Maukischa na uroczyste wprowadzenie S-na na stanowisko profesora języka hebrajskiego w Gimnazjum Akademickim, Gd. 1659), sygn. Od 17393 8° adl. 148 (drukowane zaproszenie rektora J. Maukischa na dyskurs rabiniczny o jubileuszach hebrajczyków, Oprac. przez S-na, Gd. 1658), sygn. Hf 26230 8° (drukowana relacja z rozmów teologicznych S-na z J. Botsackiem, Frankfurt 1660), sygn. Ma 3980 2° adl. 149 (drukowane zaproszenie inspektora Gimnazjum Akademickiego J. Hoppiusa na pogrzeb S-na, Gd. 1683), sygn. Ma 3920 2° adl. 25–30 (drukowane zaproszenia na popisy oratorskie uczniów S-na w języku hebrajskim).
Zbigniew Nowak